
Nafarroa
Trantsizioan
Ahotsak eta dokumentuak
Nafarroa
Trantsizioan
Ahotsak eta dokumentuak
Nafarroan demokraziarako trantsizioa prozesu konplexua izan zen. Bai Estatuaren dinamika orokorrak, bai Nafarroako gizartearen berezitasunak islatzen zituzten tentsioek, zalantzek eta aurrerapausoek markatu zuten. 1975ean Franco hil zenetik 1984an lehen foru gobernua eratu arte, Nafarroan eztabaida biziak izan ziren identitateari, autogobernuari, askatasunei eta elkarbizitzari buruz. Denbora lerro honek urte haietan mugarri izan ziren zenbait gertaera biltzen ditu (denak biltzea ezinezkoa izanen litzateke): hasi foruak berrezartzeko lehen eskaerak, mobilizazio sozialak eta indarkeria politikoko gertakariak izan ziren garaietatik eta buka Konstituzioa onetsi, Foruaren Hobekuntza adostu eta erakunde demokratikoak finkatu zirenean. Ikuspegi honek gure demokrazia bere argi-itzalekin eraiki zuten askotariko ahotsak ulertzen laguntzen du.
Nafarroan demokraziarako trantsizioa prozesu konplexua izan zen. Bai Estatuaren dinamika orokorrak, bai Nafarroako gizartearen berezitasunak islatzen zituzten tentsioek, zalantzek eta aurrerapausoek markatu zuten. 1975ean Franco hil zenetik 1984an lehen foru gobernua eratu arte, Nafarroan eztabaida biziak izan ziren identitateari, autogobernuari, askatasunei eta elkarbizitzari buruz. Denbora lerro honek urte haietan mugarri izan ziren zenbait gertaera biltzen ditu (denak biltzea ezinezkoa izanen litzateke): hasi foruak berrezartzeko lehen eskaerak, mobilizazio sozialak eta indarkeria politikoko gertakariak izan ziren garaietatik eta buka Konstituzioa onetsi, Foruaren Hobekuntza adostu eta erakunde demokratikoak finkatu zirenean. Ikuspegi honek gure demokrazia bere argi-itzalekin eraiki zuten askotariko ahotsak ulertzen laguntzen du.
Trantsizio garaiko mugarri aipagarrienak
azaroa 1975
maiatza 1976
Montejurrako gertakariak. Ricardo eta Anianoren heriotzak
1976ko maiatzaren 9a
Eskuin muturreko talde bat Montejurrako ekitaldira joan zen. Haiek eginiko tiroen ondorioz, Aniano Jiménez Santos eta Ricardo García Pellejero hil egin ziren. Terrorismoaren biktima gisa aitortuak izan dira.
Irudia: Iosu Chueca Intxusta
uztaila 1976
Visus, Arza eta Irazoqui foru diputatuen mozioa, foruak berrezartzeko eta foru erakundeak demokratizatzeko eskatzeko
1976ko uztailaren 21a
Juan Manuel Arza Muñuzuri, Ignacio Irazoqui Araníbar eta Félix Visus Antoñanzas izan ziren Frankismoan hautatutako azken Foru Diputazioko ildo erreformistaren ordezkariak; gutxiengoa ziren, Amadeo Marco Ilincheta buru zuen gehiegoaren aurrean (4 diputatu).
Irudia: Nafarroako Gobernua. Komunikazio Zerbitzua. Omenaldia errege-erreginei 1975ean
abendua 1976
Erreforma Politikorako Legearen onespena, erreferendum bidez
1976ko abenduaren 15a
Ia hilabete lehenago, azaroaren 18an, Frankismoaren azken Gorteek demokraziarako trantsizioari ateak irekitzen zizkion Lege bat onartu zuten, oraindik ziurtasunik gabe, emaitzari dagokionez. Espainiako eta Nafarroako herritarrek erabateko babesa eman zioten lege horri erreferendumean.
NAG. Gotzon Martínez Pitillas bilduma. 446154/449758
urtarrila 1977
Euskal udalen batzarra Etxarri Aranatzen
1977ko urtarrilaren 16a
Bergaran 1976ko uztailaren 21ean (foruen abolizioaren mendeurrenean) bultzatutako udal ekimenaren oihartzuna jasota, Etxarri Aranatzen biltzeko deia egin zitzaien alkateei, amnistia, euskara eta foruak aldarrikatzeko. 176 alkatetzaren atxikimendua bildu zuen deialdiak.
Irudia: Punto y Hora aldizkaria. NAG. Ruiz Palacios bilduma. 451779/1
martxoa 1977
apirila 1977
Xibertako elkarrizketen lehen bilera
1977ko apirilaren 20a
Telesforo Monzonek dei egin zien euskal alderdiei, Angelun biltzeko eta Trantsizioari nola heldu eztabaidatzeko. Bertara hurbildu ziren ESB, ESEI, EAJ, EIA, EAE, EKA, EHAS, LAIA, ETA-m, ETA-pm, Bereziak, Jose Luis Elkoro (udalgintzako mugimendua) eta Mirentxu Purroy (Punto y Hora aldizkariko zuzendaria).
NAG. Emagin Elkartearen funtsa. 452073/52
ekaina 1977
urria 1977
azaroa 1977
ETAren lehengo erailketa Nafarroan, Franco hil ondoren (Joaquín Ímaz Martínez)
1977ko azaroaren 26a
ETAk hainbat atentatu eginak zituen Iruñean, baina talde terroristaren lehen hildakoa Joaquín Ímaz izan zen, Polizia Armatuaren komandantea bera. Haren atzetik etorri ziren José Manuel Baena, Francisco Berlanda, Carlos Sanz… Guztira, 42 hildako utzi zituen ETAk gure erkidegoan.
Irudia: Jorge Nagore Cavero
urtarrila 1978
uztaila 1978
Sanferminetako gertakariak. Germán Rodríguezen heriotza
1978ko uztailaren 8a
Protesta, 1978ko sanferminetako gertakariengatik. Poliziak egindako tiroen ondorioz, sanfermin horietan, Germán Rodríguez LKIko militantea hil zen, eta beste zenbait balaz zaurituak izan ziren. Gertakarien larritasuna ikusita, sanferminak bertan behera gelditu ziren.
NAG. Juan Mari Feliu Dord funtsa. 490104/4
abendua 1978
martxoa 1979
apirila 1979
abendua 1980
Foru Diputazioak Foruaren Hobekuntza negoziatzeko batzordea izendatu zuen
1980ko abenduaren 16a
Batzorde hori honako hauek osatu zuten: Juan Manuel Arza Muñuzuri, Jesús Malón Nicolao, Ángel Lasunción Goñi, Pedro Sánchez de Muniáin, Javier Moscoso del Prado, Gabriel Urralburu Tainta eta Jesús Aizpún Tuero. UCD, PSOE eta UPN alderdietako ordezkariek soilik osatu zuten batzorde hori.
AGN. Fototeka. DFN_IMG6145
otsaila 1981
abuztua 1982
BOEn argitaratu zen Nafarroako Foru Eraentza Berrezarri eta Hobetzeari buruzko 13/1982 Lege Organikoa
1982ko abuztuaren 16a
urria 1982
maiatza 1983
maiatza 1984
ARCHIVO CONTEMPORÁNEO DE NAVARRA
NAFARROAKO ARTXIVO GARAIKIDEA
Zaragozako errepidea, 3. Km., 3. solairua,
31191 Cordovilla (Galar), Nafarroa
T. 848 429721
archivo.contemporaneo@navarra.es
.
NAFARROAKO INSTITUZIONALIZAZIO DEMOKRATIKOA
- Trantsizioko filosofia eta itunak.
- Euskal autonomia aurreko eztabaida.
- 1978ko Konstituzioa eta Nafarroa.
- Foruaren Hobekuntza eta demokratizazioa.
- Emakumeak frankismo garaian: rolak eta erresistentzia.
- Trantsizioan protagonista izan diren emakumeak.
- Emakumeen eskubideen aldarrikapena Trantsizio garaian.