Mobilizazio politikoa eta alderdien sistema

Trantsizioak ahalbidetu egin zuen diktadurak debekatu eta kriminalizatutako aniztasun politikoa. Ez zen erraza izan gizarte isil hura –isilarazia– mobilizatzea, ohitua baitzegoen apolitikotasuna bertute gisa ikustera. Herritarren itxaropen demokratikoek, edonola ere, politizazio prozesu bat eta mobilizazio politikoak eragin zituzten, eta, ondorioz, herriak subiranotasuna berreskuratu zuen; hala erakusten dute 1977ko hauteskundeek, non hainbat alderdik hartu baitzuten parte, hasi eskuin muturreko alderdietatik eta ezker muturrekoetaraino. Bigarren Errepublikaren ondorengo lehen hausteskunde demokratiko horiek erabakigarriak izan ziren alderdien sistema zehazteko –1979ko eta 1982ko hurrengo hauteskundeen inguruan–, bai eta lehenengo lidergo politiko eta sozialak sendotzeko ere.

Trantsizioak ahalbidetu egin zuen diktadurak debekatu eta kriminalizatutako aniztasun politikoa. Ez zen erraza izan gizarte isil hura –isilarazia– mobilizatzea, ohitua baitzegoen apolitikotasuna bertute gisa ikustera. Herritarren itxaropen demokratikoek, edonola ere, politizazio prozesu bat eta mobilizazio politikoak eragin zituzten, eta, ondorioz, herriak subiranotasuna berreskuratu zuen; hala erakusten dute 1977ko hauteskundeek, non hainbat alderdik hartu baitzuten parte, hasi eskuin muturreko alderdietatik eta ezker muturrekoetaraino. Bigarren Errepublikaren ondorengo lehen hausteskunde demokratiko horiek erabakigarriak izan ziren alderdien sistema zehazteko –1979ko eta 1982ko hurrengo hauteskundeen inguruan–, bai eta lehenengo lidergo politiko eta sozialak sendotzeko ere.

Espazio politiko berria: kontinuismoa, erreforma, haustura

Herriari subiranotasuna itzultzea: Erreforma Politikorako Legetik 1977ko hauteskundeetara

Alderdien sistema zehaztea: 1979ko eta 1982ko hauteskundeak

Talde eta lider politiko eta sozial nagusiak

Mobilizazioak Gazteluko plazan, langileen eskubideen alde.

NAG. Lasa Aristu Familiaren Funtsa. 495350

Mobilizazioak Gazteluko plazan, langileen eskubideen alde.

NAG. Lasa Aristu Familiaren Funtsa. 495350

Espazio politiko berria: kontinuismoa, erreforma, haustura

Franco hil ondoren, hiru jarrera politiko izan ziren lehian: 1) frankismoaren sektore instituzionalen kontinuismoa; 2) erbestean eta estatuan bertan oposizioko indarrek adostutako haustura, kaleetara ateratzen hasi zena, eta 3) hirugarren bide sortuberri bat, erreforma, indar eta sinesgarritasun gutxikoa Arias-Fragaren gobernuaren garaian, baina Adolfo Suárezekin garaile atera zena. Erreforma politikoa egiteko erreferendumerako lege aldaketek –batzuk sinpleak, beste batzuk konplexuagoak– hirugarren aukera hori sendotu zuten, zeina gizartearen mobilizazio “lasai” eta kontrolatu baten alde baitzegoen.

Espazio politiko berria: kontinuismoa, erreforma, haustura

Franco hil ondoren, hiru jarrera politiko izan ziren lehian: 1) frankismoaren sektore instituzionalen kontinuismoa; 2) erbestean eta estatuan bertan oposizioko indarrek adostutako haustura, kaleetara ateratzen hasi zena, eta 3) hirugarren bide sortuberri bat, erreforma, indar eta sinesgarritasun gutxikoa Arias-Fragaren gobernuaren garaian, baina Adolfo Suárezekin garaile atera zena. Erreforma politikoa egiteko erreferendumerako lege aldaketek –batzuk sinpleak, beste batzuk konplexuagoak– hirugarren aukera hori sendotu zuten, zeina gizartearen mobilizazio “lasai” eta kontrolatu baten alde baitzegoen.

Boterearen ikuspuntutik, gehiengo sozial eta politikoa “gehiengo isil bat” zen. Gehiengo hori mobilizatu beharra zegoen, oposizioko indarren garaipena saihesteko. Bada, mobilizaziorako deiak egin ziren, hausturarik gabeko erreforma bat egonkortzeko testuinguruan. Kezka politikoak forma hartzen ari ziren, eta Arias lehendakariak aldaketak zabaltzeko itxaropenak geldiarazi ondoren, Suárezek urrats sendoak eman zituen demokraziarantz.

Frankismoan ez ezik, diktadorea hil ondoren ere gobernadore zibilek probintzia bakoitzaren egoerari buruzko txostenak bidali zituzten aldizka. Txosten honetan ikus dezakegu zelatatze lan hori, bai eta “gehiengo isil” horrengan jarritako esperantza ere.

NAG. Kulturako Probintzia Ordezkaritza. 223186

Iruñeko alkatea kargutik kendu zutenekoa

1976ko urrian gobernadore zibilak Iruñeko alkate Javier Erice kargutik kendu zuen; gertaera horri berme demokratikoen gabeziaren beste froga bat zela iritzi zioten.

NAG. Javier Erice Cano Funtsa. 432762/8

Victor Manuel Arbeloa Muru funtsa

Kartelak dei egiten die gazteei mobiliza daitezen, eta horretarako jolas egiten du frankismoak bultzatutako politikaren kriminalizazioarekin.

NAG. Javier Erice Cano Funtsa. 444623

Kartelak dei egiten die gazteei mobiliza daitezen, eta horretarako jolas egiten du frankismoak bultzatutako politikaren kriminalizazioarekin.

NAG. Javier Erice Cano Funtsa. 444623

Alderdi politiko berriak

Trantsizioaren hasieran, mobilizazioaren ondorioz, identifikatzeko eta politikoki kokatzeko zailak ziren hainbat talde sortu ziren.

NAG. Tomás Caballero Pastor Funtsa. 489652/99

Arias-en gobernuak benetako borondate erreformistarik ez izateak talka egin zuen herritarren askatasun eta demokrazia itxaropenekin.

NAG. Luis Barrio Tanco bilduma. 511042/1 y 511043/1

Mobilizazio politikoak hainbat espazio okupatu nahi zituen, eta hori argi eta garbi ageri da Cambio 16 argitalpenaren azal honetan. Trantsizio garaian gehien eragin zuten aldizkarietako bat izan zen.

NAG. Luis Barrio Tanco bilduma. 511043/1

Herriari subiranotasuna itzultzea: Erreforma Politikorako Legetik 1977ko hauteskundeetara

Erreforma Politikorako Legeak zuen garrantziaren ondorioz, ministerioen arteko kanpaina bat egin zen, botoa eskatzeko. Erreforma sakonagoak nahi zituztenak kanpaina horren kontra agertu ziren. 1977ko ekaineko hauteskundeetarako, zenbait alderdi politiko legeztatu ziren, PCE alderdia, adibidez, baina ez zen hala gertatu Estatuaren burutza zalantzan jartzen zuten alderdiekin. Alderdi horiek talde gisa aurkeztu behar izan zuten, eta ez ziren legeztatuko lehen hauteskundeak pasatu arte. 1977ko emaitzek zenbait ezusteko eragin zituzten; PCE alderdiak, adibidez, emaitza eskasa izan zuen frankismoaren aurka borrokatu arren, eta kontinuismoak ere pisu txikia izan zuen.

Herriari subiranotasuna itzultzea: Erreforma Politikorako Legetik 1977ko hauteskundeetara

Erreforma Politikorako Legeak zuen garrantziaren ondorioz, ministerioen arteko kanpaina bat egin zen, botoa eskatzeko. Erreforma sakonagoak nahi zituztenak kanpaina horren kontra agertu ziren. 1977ko ekaineko hauteskundeetarako, zenbait alderdi politiko legeztatu ziren, PCE alderdia, adibidez, baina ez zen hala gertatu Estatuaren burutza zalantzan jartzen zuten alderdiekin. Alderdi horiek talde gisa aurkeztu behar izan zuten, eta ez ziren legeztatuko lehen hauteskundeak pasatu arte. 1977ko emaitzek zenbait ezusteko eragin zituzten; PCE alderdiak, adibidez, emaitza eskasa izan zuen frankismoaren aurka borrokatu arren, eta kontinuismoak ere pisu txikia izan zuen.

1976ko Erreforma Politikoaren Legerako erreferendumaren kartelaren erreprodukzioa.

Wikipedia

1976ko Erreforma Politikoaren Legerako erreferendumaren kartelaren erreprodukzioa.

Wikipedia

Hainbat hamarkadatan jasandako diktaduraren eta libertateen jazarpen gogorraren ondoren, 1976ko erreferenduma eta 1977ko hauteskundeak egoera sozial eta politikoaren lehen laginak izan ziren, bai herritarren iritzia jakiteko, bai gobernuaren jarrera ebaluatzeko. Bestalde, alderdiek komunikazio politikoaren bide malkartsuan ibiltzen ikasi behar izan zuten.

Erreformarako Legeari buruzko erreferenduma lehenbiziko borroka politikoa izan zen. Logika erreformistaren iritziz, horixe zen hasierako puntua, eta herritarrak BAIETZAREN alde mobiliza zitezen ahalegindu zen gobernua.

NAG. Gotzon Martínez Pitillas bilduma. 446153/446154/449758/449759

Hala ere, zenbait espazio publikotan, erreforma eta hari buruzko erreferenduma ez ziren nahikoak, eta abstentzio aktiboaren aldeko informazio kanpaina egin zuten.

NAG. Arrosadia Denak Batuak auzo elkartearen funtsa. 445631

PCE alderdia legeztatzea mugarria izan zen, frankismoaren aurkako borrokan zuen sinbolismoagatik. Beste alderdi batzuk, Estatuaren burutza zalantzan jarri zutelako, ez ziren legeztatuko 1977ko hauteskundeak pasatu arte.

NAG. Pantxo Zuazu Pina bilduma. 445694/445695
NAG. Gotzon Martínez Pitillas bilduma. 449669/449730
NAG. Ana Lostalé Martínez bilduma. 481339/481341
NAG. Lasa Aristu familiaren funtsa. 495351

NAG. Pantxo Zuazu Pina bilduma. 445694/445695
NAG. Gotzon Martínez Pitillas bilduma. 449669/449730
NAG. Ana Lostalé Martínez bilduma. 481339/481341
NAG. Lasa Aristu familiaren funtsa. 495351

Alderdiak ugaritzea

Sigla zopa, 1977ko hauteskundeetako hautagaitza batzuekin.

NAG. Pantxo Zuazu Pina bilduma. 445703/445704/445705/445708/446138/446144
NAG. Gotzon Martínez Pitillas bilduma. 449682/449720/449728/449735
NAG. Lostalé Martínez bilduma. 481102/4811145/481457

1977ko hauteskunde orokorrak

1977ko maiatzaren bukaeran hasi zen hauteskunde orokorretarako kanpaina. Ekainaren 6an, EAJ buru zuen koalizioak 18.079 boto lortu zituen, eta bosgarren indar politikoa izan zen.

NAG. Juan Mari Feliu Dord Funtsa. 490104/4

1977ko hauteskunde orokorrak

1977ko maiatzaren bukaeran hasi zen hauteskunde orokorretarako kanpaina. Ekainaren 6an, EAJ buru zuen koalizioak 18.079 boto lortu zituen, eta bosgarren indar politikoa izan zen.

NAG. Juan Mari Feliu Dord Funtsa. 490104/4

Nafarroako hausteskundeen emaitzak

(1977ko ekainaren 15a)

UCD: Unión de Centro Democrático
PSOE: Partido Socialista Obrero Español
UNAI: Unión Navarra de Izquierda
AFN: Alianza Foral Navarra
UAN: Unión Autonomista Navarra
AETN: Agrupación Electoral de Trabajadores de Navarra
FNI: Frente Navarro Independiente
APN: Agrupación Popular Navarra
MONT: Montejurra: Fueros-Autonomía-Socialismo-Autogestión
FDI: Frente Democrático de Izquierdas
PSP: Partido Socialista Popular
PCE: Partido Comunista de España
FUT: Frente por la Unidad de los Trabajadores

Alderdien sistema zehaztea: 1979ko eta 1982ko hauteskundeak

Hauteskundeak dira hautesleek alderdi politikoei egiten dizkieten azterketak. Herritar burujabeek erabakitzen dute zein espazio politikori ematen zaion babesa, zein egonkortzen den edo zein aldatzen. 1979ko hauteskundeek 1977ko emaitzak berretsi zituzten, eta ezker muturreko alderdi askoren itxaropenak zapuztuta gelditu ziren. Aldaketa 1982an iritsiko zen. UCD alderdia –Trantsizioa gidatu zuen hainbat sentsibilitatetako multzoa– desegin egin zen, barneko zatiketen ondorioz, eta hautesleek PSOEri eman zioten gehiengo osoa. Horrek bide eman zion duela gutxi arte mantendu den bi alderdiko sistemari.

Alderdien sistema zehaztea: 1979ko eta 1982ko hauteskundeak

Hauteskundeak dira hautesleek alderdi politikoei egiten dizkieten azterketak. Herritar burujabeek erabakitzen dute zein espazio politikori ematen zaion babesa, zein egonkortzen den edo zein aldatzen. 1979ko hauteskundeek 1977ko emaitzak berretsi zituzten, eta ezker muturreko alderdi askoren itxaropenak zapuztuta gelditu ziren. Aldaketa 1982an iritsiko zen. UCD alderdia –Trantsizioa gidatu zuen hainbat sentsibilitatetako multzoa– desegin egin zen, barneko zatiketen ondorioz, eta hautesleek PSOEri eman zioten gehiengo osoa. Horrek bide eman zion duela gutxi arte mantendu den bi alderdiko sistemari.

1979ko hauteskunde orokorretarako kartelak. Urte horretan bertan, udal hauteskundeak egin ziren Estatuan.

Argazkia: EFE agentzia

1979ko hauteskunde orokorretarako kartelak. Urte horretan bertan, udal hauteskundeak egin ziren Estatuan.

Argazkia: EFE agentzia

Bai alderdiek hauteskudeetan izan zuten jarrera, bai propaganda, bai erabilitako hizkuntza bera ere urrunekoak iruditzen zaizkigu, hamarkada gutxi batzuk iragan diren arren. Baita emaitzen analisiak ere. 1977ko, 1979ko eta 1982ko hauteskundeek alderdien sistema bat sortu zuten, aldatzen joan dena eta protagonistek berek aztertu zutena, Tomás Caballeroren oharretan ikusiko ahal dugunez (ETAk hil zuen 1998an).

Hauteskundeek alderdi politikoei ez ezik, sindikatuei ere esku hartzeko dei egiten zieten. CCOOren posizioa parlamenturako eta udaletarako hauteskundeetan, afiliatuak parte hartzera animatuz.

NAG. Nafarroako Comisiones Obrerasen Funtsa. 465388/9

Hauteskundeak jendea mobilizatzeko eta antolatzeko erronka handia ziren, eta alderdiek ahalik eta hobekien egiten zioten aurre. 1979ko hauteskundeetako kanpainari buruzko 1. zirkularra (LKI)

jose angel zubiaur

UPN

jose javier martinez

UPN

josé gabriel sarasa

UCD

Ohikoa da balorazioak egitea haustekundeen ondoren. Dokumentu honek agerian uzten du LKI alderdiaren errelatoa lortutako emaitzei buruz; ezker iraultzaileko taldeek ez zituzten emaitza onak lortu.

NAG. Batzarre Funtsa. 460498/22

UCD alderdia hainbat familia politikoren baturatik sortu zen eta hark gidatu zuen trantsizioa. Trantsizioaren azken urteetan krisialdian sartu zen. Suárezek 1981ean dimisioa aurkeztu zuen eta Centro Democrático y Social (CDS) alderdia sortu zuen, zeinak aktibo jarraituko baitzuen urte batzuetan.

NAG. Tomás Caballero Pastor Funtsa. 489653/46

Botoaren bilakaera hainbat espazio politikotan, Tomás Caballeroren eskutik, protagonistetako bat izan baitzen.

NAG. Tomás Caballero Pastor Funtsa. 489637/50

Hauteskundeetako datuen bilakaera

1977

1979

UCD: Unión de Centro Democrático
PSOE: Partido Socialista Obrero Español
UPN: Unión del Pueblo Navarro
HB: Herri Batasuna
NV: Nacionalistas Vascos
PC: Partido Carlista
UNAI: Unión Navarra de Izquierda
PCE-EPK: Partido Comunista de España
MC-OIC: Movimiento Comunista-Organización de Izquierda Comunista

1982

UCD: Unión de Centro Democrático
PSOE: Partido Socialista Obrero Español
UPN-AP: Unión del Pueblo Navarro-Alianza Popular
HB: Herri Batasuna
PNV: Partido Nacionalista Vasco
CDS: Centro Democrático y Social
EE: Euskadiko Ezkerra

Talde eta lider politiko eta sozial nagusiak

Nork egin zuen Trantsizioa? Nor izan ziren benetako protagonistak? Diktaduraren aurka klandestinitate politiko eta sindikalean borrokatu zirenak? Boteretik gidatu zuten prozesua erregeak eta Adolfo Suárez gobernuko lehendakariak, laguntzaile gutxi batzuekin? Edo gizarte osoak bermatu zuen haren arrakasta, hainbat arlotan parte hartuz? Ziurrenik, erantzun zuzena horien guztien nahasketa bat izanen da. Baina, hori bai, herritarren erreklamazioak bideratu zituzten lider politikoak, sozialak, kulturalak eta iritzi sortzaileak egon ziren.

«Hay una luz en Asturias… Testigos de las huelgas de 1962» bideoaren zati bat.

Talde eta lider politiko eta sozial nagusiak

Nork egin zuen Trantsizioa? Nor izan ziren benetako protagonistak? Diktaduraren aurka klandestinitate politiko eta sindikalean borrokatu zirenak? Boteretik gidatu zuten prozesua erregeak eta Adolfo Suárez gobernuko lehendakariak, laguntzaile gutxi batzuekin? Edo gizarte osoak bermatu zuen haren arrakasta, hainbat arlotan parte hartuz? Ziurrenik, erantzun zuzena horien guztien nahasketa bat izanen da. Baina, hori bai, herritarren erreklamazioak bideratu zituzten lider politikoak, sozialak, kulturalak eta iritzi sortzaileak egon ziren.